آثار موجود در معماري ايراني مجموعهاي به هم مرتبط هستند كه در طول قرون متمادي تحول يافته اند. چگونه به تكامل رسيده و تبديل به فرم هاي اصلي شدهاند، و چگونه منشاء الهام براي آثار بسياري در طول قرون متمادي بوده اند، موضوعي است كه داراي اهميت در شناخت راز و رمز معماري غني و توانمند ايراني است.
فرم معماری
هنگامي كه از فرم معماري بحث ميشود، بايد در نظر داشت كه منظور تيپولوژي فرمها است،كه در چهارچوب مباحث تيپولوژي در معماري مطرح ميشود.
يعني فرم ميتواند به پلان اطلاق شود، و يا به شكل و حجم ، و يا به هر دوي آنها، بنابراين فرم معماري واجد فضايي ميباشد.
روشن كردن اين مسأله از اين نظر حائز اهميت است كه هنگامي كه به فرمهاي اوليه و ساده اشاره ميشود، منظور هنوز فرمهايي است كه واجد مشخصه فضايي ميباشند.
بدينترتيب در اين بحث نسبت به عناصر معماري نظير ستون، سرستون، سقف، دستانداز بام و.. پرداخته نميشود.
عليرغم آن كه در بسياري از فرمهاي اوليه شاهد حضور حداقلي از اين عناصر ميباشيم.
ليكن حد خلوص فرم معماري، و يا حد تعيين فرم هاي اوليه بر اين اساس روشن ميشود كه هنوز واجد مشخصه فضايي باشند.
بدين ترتيب براي تجسس و شناخت فرم هاي ساده و اوليه، رجوع به آثار معماري ايران پيش از ورود اسلام از اهميت بسياري برخودار است.
همچنين با توجه به موضوع اين مقاله كه خاستگاه فرم هاي اوليه در معماري ايران را جستجو مينمايد، بحث در ابعاد متافيزيكي و ريشه يابي منابع الهام اين فرم ها نيز طبيعتاً ميتواند از اهميت بسيار برخودار باشد.
همانگونه كه در بسياري از متون معماري نيز به اين وجوه اشاره ميشود.
ليكن در اين مقاله با توجه به هدف خاصي كه در ارتباط با مطالعات تيپولوژيك در نظر بوده است،صرفاً مباحث از ديدگاه كالبدي مورد توجه قرار گرفتهاند.
با توجه به موارد فوق،فرم هاي اوليه كه در چهارچوب بحث تيپولوژي ميتوانند قابل طرح باشند،عمدتاً فرم هايي ساده بودهاند كه خود در قالب يك بناي كامل شكل گرفته اند. تحول و تكامل اين فرم هاي ساده در قالب «فرم هايي مركب»بناهاي ديگري را به وجود آورده است كه جريان تكامل تاريخي معماري ايران را ميتوان بر مبناي اين تحولات و نهايتاً دگرديسيها مورد ملاحضه قرار داد.
فرمهاي ساده
همانگونه كه اشاره شد،عمده فرمهاي ساده،فرم هايي هستند كه از حداقل عناصر تشكيل شدها ند و عمدتاً خود در قالب يك بنا تجلي يافته اند، حتي در برخي از اين فرم ها تشخيص آن كه فرم مذكور تركيبي از عناصر است نيز بسيار مشكل ودر حقيقت غيرعملي است.
از فرمهاي ساده كه در اين زمينه ميتوان نام برد،كه عمدتاً بر اساس ابنيه اي كه در هزاره قبل از ميلاد به دست آمده اند به شرح زير ميباشند:
1. صفه يا تخت
صفه يا تخت خود واجد جايگاهي ممتاز در معماري دوران اوليه بوده و به شكل يك فرم ساده اوليه كه داراي مشخصه هاي فضايي و كاربردي ميباشد قابل طرح است .
از اولين فرمهاي صفه يا تخت كه قابل شناسايي هستند ميتوان محراب هاي آتش در پاسارگاد را نام برد .
پلكاني به صفهاي منتهي ميشود كه در بالاي اين صفه آتش قرار گرفته و مراسم نيايش آتش در اطراف آن برگزار ميشود.
در اينجا صفه يك فرم ساده و تيپولوژيك معماري است كه واجد مشخصه فضايي بوده و از آن به صورت عملكردي خاص استفاده ميشده است.
همين صفه و پله حاشيه آن را در يك وضعيت استثنايي و در مقياسي بسيار عظيمتر در قالب زيگورات هايي ميتوان مشاهده كرد كه معبد چغازنبيل نمونه بارز آن است.
عليرغم آنكه محرابهاي آتش در پاسارگارد سالها بعد از معبد چغازنبيل شكل يافته اند ولي بدون ترديد اگر به معماري دوره عيلامي قبل از ايجاد زيگوراتها را در مقياسهاي بسيار كوچكتري شكل ميدادهاندخواهيم بود.
2.برجها و منارها
برجها و منارها در اشكال اوليه خود يك بناي مستقل و محلي براي نگهداري و نيايش آتش مقدس بودهاند كه در ضمن آن كه از يك فرم ساده تشكيل شدهاند كاربرد و مشخصه هاي فضايي داشتهاند.
كعبه زرتشت واقع در نقش رستم و يا برج آتش فيروزآباد از نمونه هاي اوليه اين برج ها و منارها هستند.
هنگامي كه به كعبه زرتشت نگاه ميكنيم شاهد همان پلكان محراب آتش در پاسارگارد هستيم كه به جاي آن كه به صفهاي ختم شود.
صفه در داخل برجي مكعبي قرار گرفته است كه به نوعي حفاظت شده و در مقياس عظيمتر است.
هنگامي كه به برج آتشفيروزآباد نگاه ميكنيم باز هم شاهد همان محراب آتش پاسارگارد هستيم كه مقياس صفه از لحاظ ارتفاع افزايش بسيار يافته وپلكان به جاي ان كه مستقيم به صفه دسترسي يابد به صورت مارپيچ با صفه تلفيق شده وشكل جديدي را به صورت يك منار و يا برج آتش به وجود آورده است.
بنابراين شايد از لحاظ تحول تيپولوژيك برج و منار را بتوانيم منبعث يافته تر از صفه ودر قالب مقياسي بسيار عظيمتر از لحاظ ارتفاعي در نظر بگيريم.
ليكن از آنجايي كه اين فرم خود واجد شخصيتي منحصر به فرد،در طول دوران تكامل معماري ايران ميشود آن را به عنوان يك فرم ساده اوليه ميتوان عنوان كرد.
3.ايوان
عليرغم آن كه در دوران تكامل تاريخي معماري ايران، شاهد تلفيق ايوان ها با فرمهاي ديگر در قالب اشكال پيچيده ساختماني هستيم، ليكن در اشكال اوليه ايوان ها واجد يك فرم ساده و مشخصة اصلي در بسياري بناها بوده اند.
در اين اشكال اوليه شاهد دو نوع ايوان هستيم كه از لحاظ مشخصه هاي ساختماني و شكلي از يكديگر متمايز بوده، ليكن از هر دو به عنوان يك فرم ساده و واجد مشخصه هاي فضايي و داراي كاربرد استفاده مي شده است.
نمونه اول ايوان هاي ستون دار و با سقف تخت هستند كه آنها را در مقابر پادشاهان ماد و هخامنشي مشاهده ميكنيم.
اين ايوانها كه در دل كوه ها و در ارتفاعات ساخته مي شده اند عليرغم آن كه داراي فضايي اتصالي و مخفي از ديد بوده اند، اولين فرم هاي ساده از ايوان هستند كه ميتوان از آنها نام برد.
نمونه دوم ايوان هايي هستند، به صورت طاقي كه از دوره اشكانيان شكل گرفتهاند و آنها نيز خود از فرم هاي ساده ميباشند كه داراي كاربرد و واجد مشخصههاي فضايي هستند.
كاخ معروف هترا مربوط به دوره اشكاني كه در مقياس وسيع يك ايوان طاقدار را ارائه مي دارد از نمونه هاي معروف و بارز ايوان هاي طاقي ميباشد و يا ايوان كرخه ساساني كه نمونه ديگري از فرم هاي ساده و اوليه است.
بدينترتيب، استفاده از ايوانها به طريقي بسيار نمادين ودر موقعيتهاي ويژهاي كه ذكر شد، دال بر جايگاه خاص و ممتاز آن در معماري ايراني از دوران پيش از اسلام دارد.
همين جايگاه و مقام خاص و ويژه ايوان است كه بعدها تأثير بسياري در ساختار شكلگيري مساجد گذاشته،و حتي به عنوان مشخصة اصلي براي دسته بندي آنها به كار گرفته شده است.
4.تالار
تالار فرم ساده اوليه ديگري است كه از چند ستون و سقف و ديوار اطراف كه داراي ويژگي هاي كاربردي معيني ميباشد تشكيل يافته است، نمونه اوليه چنين فرم سادهاي را مي توان در دژ حسنلو ملاحضه كرد.
در نقشه هاي به دست آمده از كاوش هاي انجام يافته در اين دژ شاهد دو تالار با اشكالي بسيار ساده و اوليه هستيم كه داخل آنها رديف هايي از ستون ها به صورت منظم و غير منظم كاملاً قابل مشاهده ميباشد.
همين فرم ساده و اوليه ،بتدريج و در دوران پيش از اسلام به بهترين اشكال خود دست يافته و به صورت بسيار نمادين، اصلي ترين فضاي كاخ ها و انواعي ديگر از ابنيه را تشكيل داده است.
فرم تالار مجدداً از دروة صفويه به بعد، با حضوري بسيار قوي و ممتاز يكي از مشخصه هاي اصلي در معماري كاخها و بناهاي حكومتي ايران ميشود.
5.چهار طاق
چهار طاق يكي ديگر از فرم هاي ساده و اوليه ميباشد كه واجد مشخصة فضايي و در عين حال كاربردهاي بسيار متنوع بوده است.
اولين اشكال از چهار طاق ها را در آتشكدهها و آتشگاه ها ميتوان ملاحضه كرد، فضايي سرپوشيده به شكل گنبد كه بر روي چهارپايه استوار شده است، در اين فضا آتش مقدس در مركز اين چهارطاق ودر زير گنبد قرار ميگرفته است.
معروفترين آنها آتشكدهاي نياسر،فيروزآباد،آتشكوه و بسياري نمونههاي ديگر هستند.
چهارطاقها از خصوصيت بسيار ويژهاي در ارتباط با تنوع مقياس و عملكرد آن برخودار هستند. بعدها در فرمهاي مركب به اين ويژگي اشاره خواهد شد.
قبل از آن كه به بحث درباره فرمهاي مركب بپردازيم لازم است به دو فرم ساده ديگر اشاره نماييم كه نقش اساسي در نحوه تركيب فرمهاي ساده و سازماندهي فرمهاي مركب دارند.
اين فرمها كه عملاً داراي نقش عملكردي و مشخصه هاي فضايي هستند عمدتاً در فرمهاي مركب قابل مشاهده بوده و مانند بسياري از فرمهاي ساده اوليه كه عنوان شدهاند به صورت تنها در معماري ايران تحقق نيافتهاند.
اين دو فرم دالان و حياط ميباشند.
6.دالان
همان طور كه اشاره شد اين دو فرم عملاً در فرمهاي مركب به دليل نقش خاصي كه در جهت سازماندهي و تركيب فرمهاي ساده ايفا مي نمايند، قابل ملاحضه و مشاهده هستند.
دالانها عمدتاً براي ايجاد فرمهاي مركب و نسبتاً پيچيدهتر مورد استفاده قرار ميگرفته اند.
بدين ترتيب در بسياري از نمونه بناهاي ساده عليرغم آنكه شاهد تلفيقي از چند فرم ساده اوليه در قالب يك فرم مركب ساده هستيم، عملاً هنوز حضور دالان را مشاهده نميكنيم.
براي مثال تالار پذيرايي كورش در پاسارگارد كه تلفيقي از تالار و ايوان است كه هنوز فرم دالان در آن مشاهده نميشود بنابراين نقش دالان به تدريج در تركيب فرمهاي ساده اهميت خود را پيدا نموده و عملاً و بعد ويژگيهاي منحصر به فردي دارا ميشود.
همانگونه كه ذكر شد دالان علاوه بر آنكه كه در درجه اول نقش سازماندهي و تركيب فرمهاي ساده را ايفا ميكند، ارتباط بين فضاهاي مختلف را نيز به واسطة دارا بودن همين نقش عهده دار ميباشد.
از سوي ديگر دالانها پيش فضاهايي در مجاورت فضاهاي اصلي ميشوند كه گذشته از آن كه نقش عملكردي را عهدهدار هستند، تنظيمكننده حرارت محيطي در فضاهاي اصلي ميباشند.
دالانها در اطراف فضاهاي اصلي نقش كنترل و نگهباني را براي آنها ايفا كرده و در ارتباط با توسعة بناها در دورههاي مختلف عملاً بين ابنيه قديمي و جديد نقشي سازهاي نيز عهدهدار هستند همچنين در بسياري از بناها ، دالانها زاواياي نامتجانس را در درون خود حل كرده به نحوي كه فضاهايمجاور خود را از زواياي مناسبي بهرهمند ميكنند.
از اولين اشكال دالانها ميتوان دژ حسنلو را نام برد كه دالانها در اين بنا نقش پيشفضا و تنظيم كننده شرايط محيطي را در درون فضاهاي اصلي ،با توجه به اقليم خاص منطقه عهده دار هستند.
در طول تحول و تكامل معماري ايران پيش از اسلام شاهد هستيم كه دالان در سازماندهي فضاهاي مختلف اهميتي اساسي يافته است.
آتشكده
چهارطاق آتشكوه و آتشكده آذرگشنسب از نمونههاي تكامل يافته اين فرم در سازماندهي فرمهاي ساده ميباشند تختجمشيد نمونه بارز ديگري از اهميت دالان در سازماندهي فرمهاي ساده و حتي در تركيب و تلفيق فرمهاي مركب و يا ابنيه مختلف بايكديگر است.
دالان شايد اولين سازماندهنده در تركيب و تلفيق فرمهاي ساده در ايران باشد . در زماني كه هنوز حياطها به عنوان فرم ديگر سازماندهنده نقش اصلي خود را پيدا نكردهاند، در معماري پيش از اسلام تا اوايل دورة اشكاني حضور دالان را به صورت تنها عنصر عمده در تلفيق فضاها مشاهده ميكنيم.
در همين دوران است كه دالان به تكامل يافتهترين اشكال خود در ايجاد ساختار فضاهاي ساختمانها دستيافته و شاهد حضور بسيار قوي و نمادين ساختارهاي مذكور ،حتي فارغ از منطقهاي عملكردي ميشود.
7. حياط
حياط نيز از انواع فرمهايي است كه به دليل نقش خاصي كه در سازماندهي و تركيب فرمهاي ساده ايفا مينمايد، قابل ملاحضه و مشاهده است.
همانگونه كه ذكر شد، حياط بهعنوان يك فرم سازماندهنده در مقايسه با دالان با تأخيري نسبت به دالان در ايران شكل ميگيرد.
اگرچه در دورههايي كه عمدتاً شاهد فرم دالان در ايران هستيم، در تمدن هاي بين النهرين، حياط نقشي اصلي در سازماندهي فضاها داشته است.
عملاً از دوره اشكانيان شاهد اولين اشكال حياط در سازماندهي فضاهاي اصلي هستيم. در اولين اشكال حياطها ، حياط را با شكل هندسي غير منظم بهعنوان عامل سازمان دهنده براي تركيب فضاهاي منظم در اطراف خود ملاحضه ميكنيم كاخ آشور اشكاني در بين النهرين از اولين نمونه هاي اين حياطها است كه از شكلي نامنظم برخودار ميباشد.
همچنين در كاخ هاي سروستان و فيروزآباد در دورة ساساني، حياط ضمن آنكه نقش سازمان دهنده را عهده دار است.
ليكن هنوز اهميت اصلي خود را در ارتباط با كل فضاها به دست نياورده و در موقعيتي حاشيهاي نسبت به ديگر فضاها قرار دارد به مرور و در دوران بعد از اسلام كه در مراحل تكامل و تحول حياط اين فضا به عنوان هسته مركزي و همچنين اصلي ترين فرم سازماندهي فضاهاي ديگر و يا فرمهاي ساده به كار گرفته شده و آنچنان اهميتي پيدا نموده است.
هندسه منظم حياط
هندسه منظم حياط از اهميت بسيار بيشتري نسبت به فضاهاي جانبي برخودار ميشود .
نمونههاي مسجد جامع اصفهان ،مدرسه حيدريه قزوين مسجد جامع اردستان از اشكال بسيار بارز اهميت يافتن حياط ميباشد.
در حاليكه در اشكال اوليه حضور حياط در مساجد شاهد مسجد جامع ساوه هستيم كه حياط در آن نقش بسيار حاشيهاي را ايفا مينمايد.
حياطها همانگونه كه توضيح داده شد، در طول تكامل تاريخ معماري علاوه بر آنكه نقش سازماندهي و تنظيمكننده ارتباط بين فضاها را بر عهده داشتهاند، از عملكردهاي متفاوت ديگري نيز برخودار بودهاند.
تنظيم حرارت محيطي در فضاهاي اصلي يكي از عوامل مهم حضور موثر حياطها در بسياري از مناطق ايران بوده است.
علاوه بر آن و مهمتر از همه، حياط در طول تاريخ تكامل خود اصليترين نقش را به عنوان عاملي شاخص و هويتدهنده به كل مجموعه ايفا ميكند.
در چنين وضعيتي حياط قلب ساختمان است و به عنوان هسته مركزي آن چنان اهميتي مييابد كه كليه فضاهاي اصلي در مجاورت آن و با بهترين ديد نسبت به آن قرار ميفگيرند.
در تحول اشكال مختلف حيات با توجه به كليه خصوصيات و ويژگيهايي كه ذكر شد،شاهد حضور حياط به اشكال متفاوت و چندگانه در تنظيم و سازماندهي فضاها ميباشيم.
علاوه بر آنكه نمونههاي را در ارتباط با حياطهاي مركزي ذكر كرديم شاهد نمونههاي از تلفيق دو حياط با يكديگر در دو سطح مختلف هستيم كه مصلاي يزد و مسجد آقا در كاشان بارز آن هستند .
از سوي ديگر شاهد استفاده از حياطهاي متعدد،در ايجاد سازماندهي بناهاي بزرگ كه ازتركيب فرمهاي مركب پيچيده بوجود آمدهاند هستيم.
مجموعهاي مدرسه سلطان حسين در اصفهان تركيب سه حياط را در سازماندهي چند بنا در قالب يك مجموعه واحد نشان ميدهد.
Good day! I just wish to give you a huge thumbs up for your excellent information you have got here on this post. I am coming back to your blog for more soon. Good day! I just wish to give you a huge thumbs up for your excellent information you have got here on this post. I am coming back to your blog for more soon. נערות ליווי בבת ים
Im excited to discover this web site. I need to to thank you for ones time for this wonderful read!! I definitely savored every bit of it and I have you bookmarked to look at new information in your web site.
May I simply say what a relief to uncover somebody that really understands what theyre discussing over the internet. You certainly know how to bring a problem to light and make it important. More and more people really need to check this out and understand this side of the story. I was surprised that youre not more popular because you certainly have the gift.
Качественные WordPress ссылки в комментариях от 5000 уник. доменов заказать здесь .
I don’t need to tell you how important it is to optimize every step in your SEO pipeline. But unfortunately, it’s nearly impossible to cut out time or money when it comes to getting good content. At least that’s what I thought until I came across Article Forge… Built by a team of AI researchers from MIT, Carnegie Mellon, Harvard, Article Forge is an artificial intelligence (AI) powered content writer that uses deep learning models to write entire articles about any topic in less than 60 seconds. Their team trained AI models on millions of articles to teach Article Forge how to draw connections between topics so that each article it writes is relevant, interesting and useful. All their hard work means you just enter a few keywords and Article Forge will write a complete article from scratch making sure every thought flows naturally into the next, resulting in readable, high quality, and unique content. Put simply, this is a secret weapon for anyone who needs content. I get how impossible that sounds so you need to see how Article Forge writes a complete article in less than 60 seconds! order here.
I don’t need to tell you how important it is to optimize every step in your SEO pipeline. But unfortunately, it’s nearly impossible to cut out time or money when it comes to getting good content. At least that’s what I thought until I came across Article Forge… Built by a team of AI researchers from MIT, Carnegie Mellon, Harvard, Article Forge is an artificial intelligence (AI) powered content writer that uses deep learning models to write entire articles about any topic in less than 60 seconds. Their team trained AI models on millions of articles to teach Article Forge how to draw connections between topics so that each article it writes is relevant, interesting and useful. All their hard work means you just enter a few keywords and Article Forge will write a complete article from scratch making sure every thought flows naturally into the next, resulting in readable, high quality, and unique content. Put simply, this is a secret weapon for anyone who needs content. I get how impossible that sounds so you need to see how Article Forge writes a complete article in less than 60 seconds! order here.
Use artificial intelligence to cut turnaround time, extend your budget, and create more high-quality content that Google and readers will love. How It Works? WordAi is extremely fast and intuitive. Just enter your content, click rewrite, and in a matter of seconds, WordAi will rewrite an entire piece of content for you. WordAi comes up with different ways to express the same ideas by rewriting every sentence from scratch. This not only removes duplicate content, it also makes the rewritten content read completely naturally. Scale Your Business Make your entire content production process 10x more efficient. Use AI to create more high-quality, unique content that impresses clients and engages readers, all without having to put in more hours Register here and get a bonus.
I was pretty pleased to discover this great site. I need to to thank you for your time for this particularly fantastic read!! I definitely appreciated every part of it and I have you book marked to see new stuff on your blog
I was extremely pleased to discover this page. I want to to thank you for ones time due to this wonderful read!! I definitely appreciated every part of it and I have you bookmarked to look at new information on your web site.
WHOAH – Send unlimited messages in Facebook?
This is huge…
Brand new cloud app lets anyone – yes even complete newbies –
send unlimited Facebook messages directly to anyone’s phones!
Watch it here now ==> https://bit.ly/3N1MKXN